“Aydınlıklar “: XVIII. yüzyıl deyince akla gelen bu; “Aydınlıklar” deyince de, başta bilimin ve aklın egemenliği geliyor. Ne var ki, XVIII. yüzyıl, bu nitelikleriyle Avrupalıdır. Gerçekten, o yüzyıldadır ki Avrupa’da bilimsel gelişme pek büyük boyutlar kazanır; sanayi devrimi uç verir ve modern teknik çağ başlar. Düşüncenin, akla ve bilime dayanarak, eski düzene, yani feodaliteye ve onun değerlerine, başta da dine, silahlarını – amansızca – doğrulutup saldırya geçişi de, bu yüzyılda ve Avrupa’da olur. “Aydınlıklar” Avrupa’sını arkasından çekip götüren de başta İngiltere ile Fransa’dır. Belki yalnız Doğu’dur bunun dışında kalan. Ne bilimsel biruyanış, ne aklın egemenliği; XVIII yüzyıl, Doğu bakımından yitirilmiş bir yüzyıldır; öyle olduğu için de, sonraki yüzyılları acılar içinde yaşayacaktır Doğu, yaşıyor da. Ama XVIII. yüzyıl “Aydınlanma”sını Avrupa yarattığı ve yaşadığı içindir ki, dünyanın başka kıtalarındaki gelişmeleri de o belirleyecektir. Bu bakımdan, XVIII. yüzyıl Avrupa’sını bilmek, ondan sonraki gelişmelerin de anahtarlarını verir bize; böylesine bir “kilit” yüzyıldır o yüzyıl Avrupa’da. Aydınlanma harketini -gecikerek de olsa- yaşayan bir toplumun insanları olarak, o yüzyıl baştan bizler için öğretici olsa gerek. Okuyunuz göreceksiniz…